‘‘Hocam bende 3 mm’den küçük böbreğimde taşlar var. Hangi yöntemle düşürebilirim? Akşama kadar 4 litreye yakın su içiyorum, hareket ediyorum, ip atlıyorum ama yok düşüremiyorum. Sizin bildiğiniz bi hareket, egzersiz varsa söyleyebilir misiniz rica etsem?’’

Bu konuyu yazmama ilham olan hastamın sorusunu sizlerle paylaşarak konuya başlamak isterim. Böbrek taşı ülkemiz için maalesef ciddi bir sağlık sorunudur. Her 9 kişiden birinde görülmekte, 5 yıl içinde hastaların yaklaşık yarısında tekrarlamaktadır. Geçici bir yan ağrısı ile atlatılabileceği gibi, böbrek iflası ve böbreğin alınması ile de sonuçlanan vakalar da azımsanmayacak orandadır. Bu yüzden uygun teknikle hastanın böbreklerinin taştan temizlenmesi birinci hedef olmasına rağmen tamamlanmamış bir tedavidir. Taşın oluşumuna sebep olan faktörlerin araştırılıp tekrarlamasının önlenmesi de çok önemlidir.

Taşlar böbrek içinde odacıklar içinde oluşup orada kalır veya idrarla birlikte üreter dediğimiz kanal içine girer. Böbrek içindeki taşları ve üreter taşlarını ayrı ayrı anlatmak daha doğru olacaktır:

Böbrek yapısı dış etli bölüm yani parankim dediğimiz kısımda üretilen idrar önce küçük odacılarda birikir. Taşlar da genellikle ilk burada bulunur. Odacıklarda oluşan taş ya burada büyümeye devam eder veya idrarla birlikte hareket eder. Böbrek 3 katlı bir binaya benzetilirse idrar kanalı orta katla bağlantılıdır. Alt kısımda bulunan taşlar genellikle yer çekiminin de etkisiyle burada çöküp kalır. Orta ve üst odacıklardaki taşlar ise rahatlıkla idrar kanalı içine düşebilir.

Böbrekle idrar kesesi arasında idrarı taşıyan kanal yani üreter 3 mm çapında 20-25cm uzunluğunda bir borucuktur. Böbrekten üreterin içine giren taş üstten idrarın yaptığı basınç ve üreter kaslarının kasılması ile ilerler. Hareket ettiği süre boyunca şiddetli ağrı, bulantı-kusma, sık idrara gitme, yanma, idrarda kanama şikayetleri olabilir. Taş idrar kesesine doğru yaklaştıkça hastalar sürekli idrarı varmış gibi hisseder, ağrı kasıklara, yumurtalıklara vurur.

İdrar kesesine düşen taş idrarı boşaltmada herhangi bir sorun yoksa rahatlıkla dışarı atılır. İdrar kesesinden idrarı dışarı taşıyan üretra denilen boru daha geniş çapta, kadınlarda 3 cm erkeklerde ise 20 cm uzunluğundadır. Üretra darlığı, prostat büyümesi veya mesane boynu darlıkları veya çalışma sorunu yoksa hastalar böbrekten idrar kesesine düşen taşları rahatlıkla dışarı atabilirler.

Taş düşürmek için kolaylaştırıcı faktörler:

Sıvı tüketimi

Ne kadar fazla sıvı alınırsa böbreğin çalışması ve idrar üretimi artacaktır. Oluşan kristallerin idrarla atılımı kolaylaşır. Uzun vadede taş hastalarının sıvı alımını artırmaları taşın tekrarlamasını da önler.

Ne kadar sıvı alınsın?

Hastalarıma günlük en az 2.5 litre sıvı alınmasını tavsiye ediyorum. Dünya sağlık örgütü de yaklaşık aynı miktarlarda su içilmesini önermekte.

Bira taşı düşürür mü?

Bira gibi alkollü içeceklerin, çay veya kahvenin diüretik yani idrar söktürücü etkisi vardır. Bu özelliğinden dolayı taşın düşmesini kolaylaştırabilir. Ancak alkollü içeceklerin taş yapıcı etkisi olduğu da unutulmamalıdır.

İçmelerin veya kaynak sularının yararı var mıdır?

Doğal kaynak sularının taşı erittiği halk arasında dolaşan efsanelerdendir. Falanca yerdeki kaynak suyunu içince taşı hemen eritiyormuş. Bu suların kimyasal yapısı incelemeden böyle bir faydası olduğunu söylemek çok doğru olmaz. Ancak unutulmamalı ki 5mm’den küçük taşların idrarla kendiliğinden düşme şansı %85. Yani hasta ne içerse içsin, böbreğinden üretilen idrarla birlikte düşecektir.

Hareket:

Hareket etmek yalnıza taş için değil, genel sağlık için de önerilir. Ancak halk arasında taşı olan hastalar için önerilen ip atlama, hoplama, zıplama gerçekten de taşların hareket etmesini kolaylaştırır. Ancak taş böbreğin özellikle alt odacıklarında bulunuyorsa bu hareketlerin faydası olmayabilir. Bazı hastalarda da idrar kanallarının anatomik yapısı veya taşın büyüklüğü taşın hareket etmesine engel olabilir.

Amuda kalkmak faydalı mıdır?

Bir araştırmada böbrek alt odacığındaki taşların kırılması işlemi hastalar baş aşağı pozisyondayken uygulanmış ve işlemin başarısı araştırılmış. Ancak bu yöntem başarılı bulunmamıştır.

Cinsel aktivite taş düşürür mü?

Erkeklerde sertleşme sırasında salgılanan maddelerin idrar kanalının idrar kesesine yakın kısmında (distal üreter) genişleme yaparak taşın düşmesini kolaylaştırabilir. Bu konuda yapılan bilimsel bir araştırmada haftada 3 kez cinsel ilişki yaşayan erkeklerde taşın kendiliğinden düşme şansı daha yüksek bulunmuştur.

Sıcak uygulaması

Soğuğun veya buz uygulamasının ödem çözücü etkisi olduğu bilinir. Ancak üşütmek, soğuğa maruz kalmak idrar yollarına maalesef iyi gelmez. Taşı olan hastalarda soğuk spazmı ve ağrıyı artırırken, sıcak uygulaması ise gevşeme ve rahatlama yapar. Bu yüzden taşı olan hastalarıma sıcak su torbası uygulamasını öneririm.

Kaplıcalar taş düşürenlere iyi gelir mi?

Kaplıcalar sıcağın etkisiyle taş hastalarının şikayetlerini rahatlatır. Ancak terleme fazla sıvı kaybının mutlaka telafi edilmesi bol sıvı alınması gereklidir.

Dr. A. Kadir Tepeler

Üroloji Doktoru / Ürolife Kliniği / Taşssız Hayat